చివరి వరకూ పెరిగే అవయవం కాలేయం

 

అప్పట్లో విజ్ఞానవేత్తల అంచనాలకు అందకుండా ఉండేది కాలేయ పనితీరు. బాబిలోనియన్స్‌ కాలేయం రక్తాన్ని ఉత్పత్తి చేస్తుంది, కాబట్టి ఆత్మ ఇక్కడే ఉంటుందనుకునేవారు. గ్రీకులు ఆత్మ ఎక్కడో ఉంది, కానీ కాలేయం నల్లటి బైల్‌ రసం పసుపు పచ్చటి బైల్‌ రసాలని ఉత్పత్తి చేస్తాయని భావించారు. శరీరం సరిగా పని చేయడానికి కాలేయం ముఖ్య పాత్రని నిర్వహిస్తోందని తెలుసుకోగలిగారు. క్రమంగా కాలేయం ఆరోగ్యంగా లేకుండా బతకలేమని తెలుసుకోగలిగారు.

కడుపులో కోన్‌ ఆకారంలో, ముదురు ఎరుపు రంగులో, మెత్తగా ప్రకాశిస్తూ స్పాంజ్‌లా ఉండే కాలేయం ఎవరికైనా శరీర బరువులో 2-3% మధ్యలో ఉంటుంది. కడుపులో కుడిభాగాన, ఉదర వితానం కింద ఉరః పంజరంలో ఉంటుంది.

కాలేయ నిర్మాణం
కాలేయానికి రెండు లోబ్స్‌ ఉంటాయి. ఒక్కో భాగంలోనూ మళ్ళీ నాల్గేసి విభాగాలుంటాయి. వీటిని ‘సెగ్మెంట్‌’ అంటారు. ఒక్కో సెగ్మెంట్‌ విడివిడిగా ఉండగల్గుతుంది. ఎలాగంటే ప్రతీదానికీ రక్తం లోపలికి వెళ్ళే రక్తనాళాలు, బయటకు రక్తాన్ని తీసుకొచ్చే రక్తనాళాలు వేరు వేరుగా ఉన్నాయి. అంటే ఒక విధంగా చెప్పాంటే ఒక అపార్ట్‌మెంట్‌లో ఎనిమిది ఫ్లాట్లు ఉన్నట్లు ఎనిమిది వేరువేరు సెగ్మంట్‌లో కాలేయముంటుంది. ఏ ఫ్లాట్‌కి ఆ ఫ్లాట్‌కి నీటి సరఫరా లోపలికి, మురుగు బయ టకు వెళ్ళే ఏర్పాటున్నట్లు కాలేయ ప్రతి సెగ్మంట్‌కి రక్త ప్రసరణ చేసే, తిరిగి వెనక్కి తెచ్చే నాళాలు న్నాయి. ఇలాంటి నిర్మాణం ఉండడం వల్లే కంతులు లాంటివి ఏమైనా వస్తే కాలేయంలో ఆ భాగాన్ని తొలగించగల్గుతున్నారు. అలాగే బతికున్నవాళ్ళు దగ్గర బంధువులకు కాలేయంలో కొంతభాగాన్ని దానం చేయగల్గుతున్నారు.

కాలేయంలో మూడవ వంతున్నా అది చేసే పనులన్నీ చేయగల్గుతోంది. అలాగే రెండు, మూడు నెల్లో అది మామూలు పరిమాణానికి పెరగగలదు. కాలేయం ‘బెల్‌ రసాన్ని’ ఉత్పత్తి చేస్తుంది. కొవ్వులు, విటమిన్లు ఆహారంలో ఉన్న వాటిని పూర్తిగా జీర్ణం చేయడానికి ఈ రసం తోడ్పడుతుంది. ఈ బెైల్‌ రసం కాలేయం నుంచి ‘బెల్‌డక్ట్‌’ అనే నాళం ద్వారా ఆహార నాళంలో డుమోడినమ్‌ ప్రాంతంలోకి పంపుతుంది.

కాలేయ ప్రత్యేకతలు
కాలేయంలో 70% దెబ్బతిన్నా మిగిలిన భాగం అన్ని పనుల్నీ నిర్వర్తించగలదు. చనిపోయే వరకూ పెరిగే ఏకైక అవయవం కాలేయం. మూడో భాగం మిగిలి మిగతాది తెగిపోయినా, రెండు నెల్లో ఉన్న కాలేయం పూర్తి స్థాయికి పెరుగుతుంది.

కాలేయ అనారోగ్యాలు
కాలేయ సింథటిక్‌ ఫంక్షన్‌ దెబ్బ తినడంతో రక్తస్రావం, కామెర్లు, ఎన్‌కెఫలోపతి లాంటి అనారోగ్యాలు కలుగవచ్చు. విసర్జన పని దెబ్బ తినడంతో కామెర్లు పుట్టుకతో రావచ్చు. బలియరీ ఎట్రేషియా అంటారు. లేకపోతే పెద్దయిన తర్వాత గాల్‌స్టోన్స్‌, కంతులు రావచ్చు. వీటిని తొలగించడానికి లాప్రోస్కోపిక్‌ సర్జరి చేయాల్సి రావచ్చు. సిర్రోసిస్‌ వల్ల రక్తప్రసరణలో అడ్డంకులేర్పడితే ‘పోర్టల్‌ హైపర్‌టెన్షన్‌’ కలుగవచ్చు. రక్తవాంతులు కావచ్చు, కడుపులో నీరు చేరడాన్ని ఎసైటిస్‌ అంటారు.

లక్షణాలు
కాలేయ సమస్యలుంటే కడుపులో కుడి భాగంలో నొప్పి, జ్వరంతో వణికిపోవడం, కామెర్లు, శరీరంలో నొప్పులు, ఆకలి లేకపోవడం, ముదురు రంగులో మూత్రం, పేల్‌ మలం, ఎసైటిస్‌, కాళ్ళవాపులు, రక్తవాంతులు, దురదలు, కోమా వస్తాయి.

సాధారణ కాలేయ అనారోగ్యాలు
ఎ, బి, సి, డి, ఇ వెైరస్‌ ఇన్‌ఫెక్షన్‌తో ‘హెపటైటిస్‌’ వ్యాధి కలుగవచ్చు. ఆల్కహాల్‌ ఎక్కువగా తీసు కోవడం వల్ల ‘సిర్రోసిస్‌’ రావచ్చు. అపరిశుభ్ర నీరు తాగడం, పరిశుభ్రతని పాటించకపోవడం, ఒకరు వాడిన సిరెంజ్‌లు, బ్లేడ్స్‌ మరోకరు వాడడం, రక్తమార్పిడి మొద లెైన వాటివల్ల ‘హెపటైటిస్‌’ కలుగ వచ్చు. వెైరస్‌ శరీరంలోకి ప్రవేశించిన 10 నుంచి 20 సంవత్సరాల్లో హెపటైటిస్‌ వ్యాధి కనిపించవచ్చు. హెపటైటిస్‌ బి, సి - ఆల్కహాల్‌లో సిర్రోసిస్‌ వచ్చి, హెపటోమా రావచ్చు. కాలేయంలోని కంతులు, క్యాన్సర్లను హెపటోమా అంటారు. మనదేశంలో బెైల్‌డక్ట్‌, గాల్‌బ్లాడర్‌ క్యాన్సర్లు కూడా సాధారణంగా వస్తుంటాయి. వీటిని ప్రథమ దశలో కనుక్కుంటే శస్తచ్రికిత్స ద్వారా తొలగించవచ్చు. కంజెనెైటల్‌ బలియరీ ఎట్రీసియాలాంటి వాటివల్ల కాలేయం దెబ్బతింటే మార్పిడే చికిత్స.

కాలేయం ఫెయిలెైతే మార్పిడి శస్తచ్రికిత్స ఒక్కటే మార్గం. ఎన్‌కెఫలోపతి రక్తస్రావంచ ఎసైటిస్‌ ముదిరినా కాలేయ మార్పిడి చేయాలి. కాలేయం సిర్రోసిస్‌ లాంటి అనారోగ్యంలో శరీరం మీద ఎరట్రి మచ్చలు ఏర్పడవచ్చు. ఛాతీ పెైభాగంలో సాలెగూడులో ఉబ్బెత్తున కనిపిస్తాయి. శరీరం దురదలు, నల్లబడడం, ఇబ్బందికరంగా ఉండడం, నీరసం, పెదాల రంగు మారుతుంది. నల్లటి మచ్చలు రావచ్చు. ఈ లక్షణాలన్నీ కాలేయ మార్పిడితో మారిపోతాయి. కాలేయం భాగం బంధువుల నుంచి తీసుకోవచ్చు. అలా కొంత భాగం కాలేయాన్ని కాలేయం ఫెయిలెైన వాళ్ళకు ఇవ్వడంతో రెండు నెలల్లో ఆ యొక్క కాలేయం పూర్తిస్థాయికి పెరుగుతుంది. అలాగే దానం చేసిన వాళ్ళ కాలేయ భాగం పూర్తి స్థాయికి పెరుగుతుంది.

కెడావర్‌ లివర్‌లు దొరికితే మార్పిడికి లివింగ్‌ డోనార్స్‌ నుంచి తీసుకోవాల్సిన అవసరం ఉండదు. కెడావర్‌ డొనేషన్‌ అంటే బ్రెయిన్‌డెత్‌ అయినవాళ్ళని వాళ్ళ వాళ్ళ అనుమతితో వెంటిలేటర్స్‌ మీద ఉంచి అవయవాలు తీసుకొని కావలసిన వాళ్ళకు అమరుస్తారు. బ్రెయిన్‌డెత్‌ అయినవాళ్ళ నుంచి దానంగా రెండు కళ్ళు, రెండు మూత్రపిండాలు, ఊపిరితిత్తులు, గుండె, కాలేయం, పాంక్రియాజ్‌ల్లాంటి అవయవాల్ని దానంగా స్వీకరించ వచ్చు. బ్రెయిన్‌ డెత్‌ని న్యూరాలజిస్ట్‌ డిక్లేర్‌ చేయాలి. బతికున్నప్పుడు నలుగురికీ సహకరిస్తూ ఉండాలం టారు. చనిపోతూ ఎనిమిది మందికి జీవితమివ్వగలగడం గొప్ప విషయం కదా! అందుకని అందరం కెడావర్‌ డొనేషన్‌కు ముందుకు రావాలి. ఎవరికి ఎప్పుడు ఏ అవయవం ఫెయిలెై మార్పిడి అవసరమో చెప్పలేంగా? ఇవాళ మనం దాతలమనుకోవచ్చు...

విధి వక్రిస్తే రేపు స్వీకర్తలమూ కావచ్చుగా? ఎవరికి ఎప్పుడు ఏ అవసరం వస్తుందో తెలీయదు కాబట్టి అందరం దాతలమైతే అవసరమైన వాళ్ళకు కావలసిన అవయవాలు లభ్యమవుతాయి. కాయాన్ని బూడిద చేయడమో, మట్టిలో కలపడమో చేయడం బదులు మరికొందరికి అవయవదానంతో ప్రాణాలివ్వగలగడం గొప్ప విషయం కదూ!? బ్రెయిన్‌ డెత్‌ అయిన తర్వాత అవయవాలు ఉపయోగపడాలన్నా అవి ఆరోగ్యాంగా ఉండాలి. అందుకే ఆరోగ్యంగా ఉండడానికి అందరూ సరెైన జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి.

కాలేయ విధులు
కాలేయం చేసే పనులుల 500కి పెైగా ఉన్నాయి. అల్బ్యుమిన్‌ లాంటి ప్రొటీన్లను తయారు చేస్తుంది. రక్తాన్ని గడ్డకట్టించే పదార్థాల్ని తయారుచేస్తుంది. రక్తంలోని విషపదార్థాల్ని తొలగిస్తుంది, ఫిల్టర్‌లా వ్యర్థ పదార్థాల్ని తొలగిస్తుంది, డ్రైనేజ్‌లా. కాలేయం ఉత్పత్తి చేసే బెైల్‌ రసం ఈ పనిని నిర్వర్తిస్తుంది. జీర్ణమైన ఆహారంలోంచి పోషకాలను స్వీకరిస్తుంది. గ్లూకోజ్‌ ఎక్కువగా ఉంటే గ్లైకోజిన్‌గా మార్చి నిల్వ ఉంచుతుంది, స్టోరేజ్‌ ఆరాన్‌లో. శరీరంలోని రసాలు వ్యర్థంగా బయటకు వెళ్తుంటే ఆపి, వెనక్కి ఆయా భాగాల్లోకి పంపేస్తుంటుంది కాలేయం, సెక్యూరిటీ గార్డ్‌లా.